Każdy komputer potrzebuje oprogramowania pośredniczącego między systemem operacyjnym a sprzętem. Tradycyjnie tę funkcję pełnił BIOS (Basic Input/Output System), ale wraz z rozwojem technologii został on zastąpiony przez bardziej zaawansowany standard, jakim jest UEFI (Unified Extensible Firmware Interface).

Zarówno BIOS, jak i UEFI mają na celu inicjalizację sprzętu podczas uruchamiania komputera oraz przekazanie kontroli systemowi operacyjnemu, jednak różnią się pod wieloma względami.

Co to jest BIOS?

BIOS to pierwotne oprogramowanie firmware, które zostało wprowadzone w latach 80. i przez dziesięciolecia było standardem w komputerach. Jego główne zadania to:

• Wykonanie testu POST (Power-On Self-Test), który sprawdza, czy sprzęt działa poprawnie,
• Inicjalizacja podzespołów komputera, takich jak procesor, pamięć RAM, dyski twarde czy karta graficzna,
• Ładowanie systemu operacyjnego z urządzenia startowego (np. dysku twardego, SSD, USB).

Co to jest UEFI?

UEFI (Unified Extensible Firmware Interface) to nowszy standard firmware, który zaczął zastępować BIOS w komputerach od około 2010 roku. Jego celem było rozwiązanie ograniczeń BIOS-u oraz wprowadzenie nowych funkcji, które lepiej odpowiadają współczesnym wymaganiom sprzętowym. UEFI nie tylko pełni funkcje podobne do BIOS-u, ale oferuje znacznie bardziej rozbudowane możliwości, takie jak:

• Obsługa dużych dysków twardych (ponad 2 TB),
• Szybszy czas uruchamiania systemu,
• Bezpieczne uruchamianie (Secure Boot),
• Graficzny interfejs użytkownika.

Główne różnice między BIOS a UEFI

1. Interfejs użytkownika

• BIOS
  Tradycyjny BIOS ma prosty, tekstowy interfejs, obsługiwany za pomocą klawiatury. Jest intuicyjny, ale jego możliwości konfiguracyjne są ograniczone.
• UEFI
  UEFI oferuje graficzny interfejs użytkownika (GUI), który może być obsługiwany za pomocą myszki i klawiatury. Dodatkowo, interfejs UEFI jest bardziej przejrzysty i nowoczesny, co ułatwia konfigurację dla użytkowników mniej zaawansowanych technicznie.

2. Rozmiar i obsługa dysków

• BIOS
  BIOS obsługuje maksymalnie dyski twarde o pojemności 2 TB, ponieważ korzysta z tabeli partycji MBR (Master Boot Record), która ma takie ograniczenie.
• UEFI
  UEFI obsługuje dyski o pojemności znacznie większej niż 2 TB dzięki wykorzystaniu tabeli partycji GPT (GUID Partition Table). GPT umożliwia również utworzenie większej liczby partycji na dysku (do 128 w porównaniu z 4 w przypadku MBR).

3. Czas uruchamiania systemu

• BIOS
  BIOS działa wolniej, ponieważ wykonuje bardziej podstawowe operacje przy inicjalizacji sprzętu.
• UEFI
  UEFI oferuje znacznie szybszy czas uruchamiania systemu, ponieważ jest zoptymalizowany pod kątem nowoczesnych technologii i sprzętu.

4. Funkcja Secure Boot

• BIOS
  Nie obsługuje funkcji Secure Boot, co oznacza, że każdy system operacyjny lub aplikacja może być załadowana podczas startu, niezależnie od ich autentyczności.
• UEFI
  UEFI wprowadza funkcję Secure Boot, która pozwala na uruchamianie jedynie podpisanego, zweryfikowanego oprogramowania. Funkcja ta zapobiega wprowadzeniu złośliwego oprogramowania podczas uruchamiania systemu.

5. Tryb 32- i 64-bitowy

• BIOS
  BIOS działa w trybie 16-bitowym, co ogranicza ilość operacji, które może przeprowadzić w jednym cyklu, i sprawia, że jest wolniejszy.
• UEFI
  UEFI obsługuje tryby 32-bitowe i 64-bitowe, co pozwala na szybsze działanie i lepsze wykorzystanie współczesnego sprzętu komputerowego.

6. Zgodność z nowoczesnym sprzętem

• BIOS
  BIOS ma ograniczoną kompatybilność z nowoczesnym sprzętem. Ze względu na swoją architekturę, nie może obsługiwać wielu nowych funkcji dostępnych w dzisiejszych komputerach.
• UEFI
  UEFI jest projektowane z myślą o nowoczesnym sprzęcie i technologii, dzięki czemu lepiej radzi sobie z obsługą nowszych procesorów, dysków SSD, a także technologii takich jak NVMe.

7. Możliwości rozwoju i aktualizacji

• BIOS
  BIOS ma ograniczone możliwości aktualizacji. Oprogramowanie firmware BIOS-u jest stosunkowo trudne do zmodyfikowania lub rozbudowy.
• UEFI
  UEFI jest bardziej elastyczne, ponieważ może być rozwijane i aktualizowane za pomocą modułów oprogramowania. Dodatkowo obsługuje sterowniki, które można dodawać lub modyfikować, co pozwala na lepsze dopasowanie do sprzętu.

8. Współpraca z systemami operacyjnymi

• BIOS
  BIOS obsługuje starsze systemy operacyjne, ale jego funkcjonalność może być ograniczona w przypadku nowoczesnych systemów.
• UEFI
  UEFI jest w pełni zgodne z nowoczesnymi systemami operacyjnymi, takimi jak Windows 10, Windows 11 czy dystrybucje Linuxa. Systemy te mogą w pełni korzystać z funkcji UEFI, takich jak Secure Boot czy obsługa GPT.

Czy UEFI jest zawsze lepsze niż BIOS?

Chociaż UEFI oferuje szereg zaawansowanych funkcji i przewyższa BIOS pod względem wydajności oraz możliwości, istnieją sytuacje, w których BIOS nadal może być preferowany. Na przykład:

• Kompatybilność z starszym oprogramowaniem i sprzętem: Niektóre starsze urządzenia i systemy operacyjne mogą nie być w pełni zgodne z UEFI.
• Prostota: Dla użytkowników, którzy preferują minimalizm i prostotę, tradycyjny BIOS może być bardziej intuicyjny.

Warto jednak zauważyć, że większość nowoczesnych komputerów korzysta już wyłącznie z UEFI, a BIOS jest stopniowo wycofywany.

Jak sprawdzić, czy komputer używa BIOS czy UEFI?

Aby sprawdzić, czy Twój komputer działa w trybie BIOS czy UEFI:

1. W systemie Windows:

   • Otwórz „Informacje o systemie” (wpisz msinfo32 w menu Start).
   • Znajdź pole „Tryb systemu BIOS” – jeśli widnieje tam „UEFI”, Twój komputer korzysta z tego standardu. W przypadku „Legacy” oznacza to BIOS.

2. W ustawieniach firmware:
   Wejdź do ustawień firmware podczas uruchamiania komputera (zwykle przyciski F2, F10, DEL). Nowoczesne interfejsy graficzne wskazują na UEFI, a tekstowe – na BIOS.

BIOS i UEFI to dwie różne technologie, które pełnią tę samą funkcję – inicjalizację sprzętu i przekazanie kontroli systemowi operacyjnemu. BIOS jest starszym rozwiązaniem, prostym, ale ograniczonym, podczas gdy UEFI to nowoczesny standard, który oferuje większe możliwości, lepszą wydajność i kompatybilność z nowoczesnym sprzętem.

Przejście na UEFI było konieczne ze względu na rozwój technologii i potrzeby współczesnych użytkowników. Wybór między BIOS a UEFI zależy głównie od tego, czy korzystasz z nowoczesnego sprzętu i systemu operacyjnego. Jednak w przypadku nowych komputerów, UEFI staje się jedynym standardem, co czyni go przyszłością zarządzania firmware w komputerach.